Jawa w wojsku

JAWA W WOJSKU POLSKIM

 

       Na przełomie lat 40. i 50., w kilku partiach, zakupiono dla Wojska Polskiego kilkaset czechosłowackich motocykli Jawa 250 Perak oraz w mniejszej liczbie wersji 350 i odmian sportowych obu modeli. Motocykle zostały rozdzielone po jednostkach w całym kraju. W owym czasie był to jeden z najlepszych motocykli, w swojej klasie, w Europie.  

---

Sprowadzamy 280 motocykli Jawa

Spełniło się marzenie szeregu polskich motocyklistów, którzy dopominali się o znane czeskie motocykle Jawa, cieszące się dobrą marką na wielu rynkach zagranicznych. Obecnie Motozbyt zakupił w Czechosłowacji 280 motocykli Jawa 250. Maszyny te nie znajdą się co prawda na wolnym rynku, ale część otrzymać ma Polski Związek Motocyklowy, który będzie mógł w nie zaopatrzyć spore grono motocyklistów. Reszta motocykli zostanie przeznaczona dla przemysłu.

Zaznaczyć należy, że obok maszyn zwykłych, pośród zakupionych Jaw znajdzie się też 100 konkursowych „SS” (Special Sport). Obok motocykli zakupiono też odpowiednią ilość części zamiennych.

„Motoryzacja” nr 11/1949  

---

     Wiele treści publikowanych w powojennej prasie było manipulowanych przez ówczesną propagandę. W powyższej notce też kryje się drugie dno. Wspomniane Jawy zostały sprowadzone na potrzeby wojska (tu nazwanego „przemysłem”), a przy okazji coś skapnęło również dla Polskiego Związku Motocyklowego.  

Jawa 250 Perak był to motocykl o ciekawej historii. Jego plany konstrukcyjne opracowano potajemnie w okupowanej Czechosłowacji. Po zakończeniu wojny szybko ruszono z realizacją projektu i już w 1946 roku wyprodukowano pierwszą partię –  ok 750 sztuk motocykli. W następnych latach był on modyfikowany, kolejne wersje różniły się nieznacznie od poprzednich. Wprowadzono też wersję z silnikiem dwucylindrowym o pojemności skokowej 350 cm³, początkowo jako typ 12 później 18.  

Pierwsze doświadczenia z eksploatacji drogowej udowodniły, że była to bardzo udana konstrukcja. Pojazd ważył 125 kg. Przednie i tylne koło było resorowane. Jednocylindrowy, dwusuwowy silnik o pojemności skokowej 249 cm³ osiągał moc 9 KM, spalał 3 litry benzyny na 100 km, oferował bardzo dobrą dynamikę i elastyczność oraz rozpędzał pojazd do prędkości maksymalnej 100 km/h. Potwierdzeniem jakości Jaw 250 Perak były ich liczne sukcesy sportowe, zarówno w wyścigach drogowych, jak i terenowych. Warto wspomnieć, że był to najliczniej wykorzystywany pojazd w polskiej Kadrze Narodowej oraz o fakcie, że Polacy startowali na nim w prestiżowym wówczas rajdzie, międzynarodowej „Sześciodniówce” (w latach 1947 i 1953).

---

Motocykliści wojskowi na start

W ramach tegorocznego święta Służby Samochodowej i promocji w Oficerskiej Szkole Samochodowej odbyły się ogólnowojskowe zawody motocyklowe (…). Udział w zawodach wzięły patrole motocyklowe reprezentujące wszystkie okręgi wojskowe (2 x 3 jeźdźców) oraz patrole Wojskowych Zakładów Motoryzacyjnych i redakcji czasopism samochodowych „Za Kierownicą” i „Przegląd Samochodowy”.

Zawodnicy z jednostek wojskowych jechali wszyscy na doskonałych Jawach 250. Patrole WZM-owców przybyły na remontowanych przez siebie Harleyach-Davidsonach. Najbardziej barwnie przedstawiał się patrol dziennikarski, którego zawodnicy jechali na TriumphTiger 500 cm³ i BMW R-61 600 cm³. (…)

„Za Kierownicą” nr 17/1949

     W Wojsku Polskim Jawom 250 Perak przypadły zadania kurierskie, zwiadowcze, szkoleniowe i sportowe. Wypełniały one lukę pomiędzy lekkimi, krajowymi motocyklami z silnikiem o pojemności skokowej 125 cm³ (Sokół, SHL) a ciężkimi Harleyami-Davidsonami WLA i zastępującymi je radzieckimi M-72. Po zakończeniu służby, co wiązało się przeważnie z wyeksploatowaniem, Jawy złomowano lub sprzedawano na rynek cywilny.

---

Gdy ucichł warkot motorów na trasach zimowego rajdu

ZAKOPANE. Doskonałe wyniki uzyskane w „I Zimowym Rajdzie Tatrzańskim Zrzeszenia Sportowe go Związkowiec" przez zawodników wojskowych zaskoczyły wielu znawców sportu motocyklowego. Gdy na dzień przed startem rozmawiałem z kilkoma jeźdźcami „cywilnymi", usłyszałem zdanie, że większość wojskowych nie będzie stanowiła zbyt groźnej konkurencji dla naszych „asów”. A jednak... w dwa dni później nastąpiła niespodzianka: na 18 zawodników wojskowych nie odpad żaden, przy czym wszyscy ukończyli rajd bez punktów karnych, zdobywając złote medale! W klasie do 250 ccm w pierwszej szóstce znalazło się pięciu wojskowych: Kuśmierek – 1 miejsce, Płonowski (MON) – 2 m., Frąckowiak (Of. Szk. Sam.) – 3 m., Niewiadomski (Of. Szk. Sam.) – 4 m. i Filemonowicz (MON) – 6 m. Zespołowo wojskowi znaleźli się na 1 m. (Of. Szk. Samoch.) i 3 m. (MON I).

Przyznam się, że zaintrygowany sukcesami wojskowych (przecież w pobitym polu znaleźli się m.in. Urbaniak, Kupczyk, Rusiniak, Żymirski i Markowski, startujący na specjalnych Jawach 250 ccm w wykonaniu rajdowym!) zadałem płk. Solskiemu niedyskretne pytanie: „Czy Jawy, na których startowali wojskowi były specjalnie przygotowane?“ „Nie – brzmiała odpowiedź – nasi chłopcy pojechali na zwykłych seryjnych Jawach 250 ccm wziętych z eksploatacji. (…)

Jeśli chodzi o ambicję kierowców wojskowych to poznaliśmy ją już podczas Międzynarodowego Maratonu Motocyklowego w roku 1948. Niejeden jej dowód dali wówczas startując na reparacyjnych BMW 350 ccm i ciężkich oraz starawych Harleyach-Davidsonach.

„Tak, na Jawach inaczej się człowiek czuje“ — stwierdzili po rajdzie zimowym, znani nam z MMM, por. Jama, por. Filemonowicz i por. Czerwiński.

„Sport” nr 20/1950

---

     W latach 50. sport motocyklowy odgrywał w wojsku bardzo ważną rolę – szkoleniową i propagandową. Sam sprzęt, nawet najlepszy, jednak nie wystarczał, potrzebni byli dobrzy zawodnicy. Wojsko miało możliwości prawne, aby pozyskiwać najlepszych zawodników z kraju i utrzymać ich w klubie przez kilkanaście miesięcy. Młodzi motocykliści (różnych dyscyplin), powoływani do wojskowej służby zasadniczej, byli przejmowani przez kluby wojskowe. W ten sposób w warszawskiej Legii, na motocyklach Jawa ścigali się czołowi zawodnicy (wielkokrotni mistrzowie Polski), m.in. Henkowie (Jan i Ginter), Jerzy Dąbrowski, Stanisław Kansas. Gdy sposób pozyskania zawodnika poprzez zasadniczą służbę wojskową nie był możliwy (np. z powodu wieku), zachęcano motocyklistów innymi korzyściami, np. warunkami finansowymi, dobrym sprzętem, możliwościami treningu, itp. W ten sposób, zawodnikami Legii przez kilka miesięcy byli m.in. Jerzy Mieloch, Andrzej Żymirski, Jerzy Jankowski, Zbigniew Kupczyk.

---

Na czarnym torze

Warszawska Legia w nadchodzącym sezonie będzie rozgrywać wszystkie mecze ligowe w Warszawie. Wiadomość ta niewątpliwie ucieszy wszystkich miłośników żużla w stolicy. Tym bardziej, że drużyna warszawska zostanie poważnie wzmocniona jednym z najlepiej zapowiadających się młodych zawodników Pawłem Waloszkiem. Niewątpliwie będzie on razem z Marianem Kajzerem najsilniejszym punktem stołecznej drużyny.

„Przegląd sportowy” nr 7/1959

Do połowy lat 50. polscy specjaliści wojskowi pracowali nad nowymi strategiami militarnego wykorzystania motocykli. W końcu dali za wygraną i zrezygnowali z dalszych prac. Od tego momentu rola motocykla w armii polskiej została ograniczona do niektórych zadań transportowych, zwiadu, patrolowania, szkolenia oraz zadań pomocniczych na zapleczu.

„(…) Masowe upłynnianie z wojska motocykli [mowa o połowie lat 50.] wynikało nie tylko z powodu wymiany na nowe, znacznie lepsze, ale z zupełnie innych przyczyn. Jeśli jeszcze w czasie II wojny światowej motocykl odgrywał ważną rolę w pododdziałach rozpoznawczych, łączności, specjalnych itp., to w miarę postępu technicznego zastosowanie jego w wojsku zaczęło stopniowo maleć. Obecnie motocykle w wojsku spotyka się rzadko, a i te, które są, nie służą do celów bojowych. (…)”

Cezary Nowicki „Służba Samochodowa ludowego Wojska Polskiego 1943 – 1966” Warszawa 1975.     

---

Następcą modelu 250 Perak była Jawa 250 typ 353 produkowana w latach 1954 – 1962. W nowym modelu zastosowano: nowocześniejsze zawieszenie, hamulce pełnopiastowe, koła o mniejszej średnicy, podwójną kanapę i wprowadzono szereg innych istotnych zmian w podwoziu. Silnik uległ tylko niewielkim modyfikacjom. Z wielu powodów motocykle Jawa 250 typ 353 nie były już tak popularne w Wojsku Polskim jak ich poprzednicy. Były drogie, a przez to uznawane za pojazdy elitarne w swojej grupie. To był jeden z głównych powodów. Innym był fakt planowego zmniejszania liczby etatowych jednośladów w armii oraz większej podaży rynkowej pojazdów tej klasy. Wojsko wolało kupować tańsze radzieckie IŻ-49, które dobrze spełniały stawiane tej grupie pojazdów zadania. Niewielka liczba Jaw 250 typ 353 wykorzystywana była w Wojsku Polskim do zadań kurierskich (poza poligonem), gdzie liczyła się prędkość i niezawodność, oraz tam gdzie ich „elitarność” była wskazana do wyróżnienia pewnych grup lub osób, np. był to dość popularny pojazd służbowy na lotniskach, przeznaczony do użytku przez pilotów samolotów myśliwskich.

W latach 70. i 80. motocykle Jawa nie trafiały już do Wojska Polskiego, ewentualnie pojawiały się tam sporadycznie w śladowych ilościach, np. do celów sportowych lub szkoleniowych. W owym czasie realne zapotrzebowanie wojska na jednoślady malało, a etatowe potrzeby realizowano poprzez motocykle krajowe WSK oraz importowane niemieckie MZ 250.

W latach 60., 70. i 80., inną grupę stanowiły sportowe motocykle czechosłowackie (Jawa i CZ) używane w wojskowych klubach sportowych. W rywalizacji na rajdach szybkich (późniejsze enduro) dominowały Jawy, zaś w motocrossie jeżdżono głównie CZ-tkami.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Artykuł opracowywany i przygotowywany w oparciu o pozyskane materiały, kótre służyć będą do publikacji książki JAWA - POLSKA HISTORIA

Jeżeli odkryjecie coś w Waszych zbiorach piszcie i przesyłajcie je nam, będziemy je publikować dzieląc się tym z Wszystkimi.

Z góry dziękuję, Kamil Kurpiel - E-JAWA.COM